Elektrikli Araç Şarj Hesaplamalarında Dikkat Edilmesi Gerekenler

Elektrikli araçlar (EV’ler) Türkiye yollarında giderek daha fazla yerini alırken, yeni sahiplerinin aklındaki en yaygın sorulardan bazıları şunlar oluyor: “Aracımı şarj etmek gerçekten ne kadar sürecek?” ve “Bu şarj işlemi bana tam olarak ne kadara mal olacak?”. Başlangıçtaki heyecan, farklı şarj cihazları, karmaşık elektrik tarifeleri ve gerçek dünya koşullarının getirdiği değişkenliklerle karşılaşıldığında yerini kafa karışıklığına bırakabilir.

Basit formüllerle yapılan ilk hesaplamaların pratikteki sonuçlarla örtüşmemesi sıkça karşılaşılan bir durumdur. Bunun nedeni, şarj süresini ve maliyetini etkileyen, genellikle göz ardı edilen birçok faktörün bulunmasıdır. Şarj süreçlerini doğru bir şekilde planlamak, beklenmedik durumlarla karşılaşmamak ve maliyetleri etkin bir şekilde yönetebilmek için bu faktörleri derinlemesine anlamak büyük önem taşır.

Bu blog yazısı, Türkiye’deki elektrikli araç kullanıcılarına şarj hesaplamaları konusunda kapsamlı bir rehber sunmayı amaçlamaktadır. Temel kavramlardan başlayarak, şarj süresini ve maliyetini etkileyen faktörlere, Türkiye’deki güncel elektrik fiyatlarıyla pratik hesaplama örneklerine, verimlilik kayıpları ve şarj eğrisi gibi daha az bilinen ancak önemli konulara kadar geniş bir yelpazeyi ele alacağız. Gelin, elektrikli aracınızın şarj dünyasını birlikte keşfedelim ve hesaplamaların ardındaki sırları çözelim.

Bölüm 1: Elektrikli Araç Şarj Hesaplamalarının Temel Taşları

Herhangi bir hesaplamaya girişmeden önce, elektrikli araç şarj dünyasının temel birimlerini ve kavramlarını anlamak esastır. Tıpkı benzinli bir araç için litre ve yakıt fiyatını bilmek gerektiği gibi, elektrikli araçlar için de kilowatt-saat (kWh) ve kilowatt (kW) gibi terimleri anlamak, doğru hesaplamaların ilk adımıdır.

• Kilowatt-saat (kWh): Enerjinin Ölçüsü

  Kilowatt-saat (kWh), enerjinin ölçü birimidir. Elektrikli araç bağlamında iki temel anlamı vardır: Birincisi, aracın bataryasının ne kadar enerji depolayabildiğini (tıpkı bir yakıt deposunun litre cinsinden kapasitesi gibi) ifade eder.1 İkincisi ise, şarj sırasında şebekeden ne kadar enerji tüketildiğini veya sürüş sırasında ne kadar enerji harcandığını gösterir (tıpkı kullanılan yakıt miktarı gibi).3 Kısacası kWh, depolanan veya tüketilen elektrik miktarını temsil eder.

  • Batarya Kapasitesi (kWh): Bir elektrikli aracın bataryasının toplam enerji depolama kapasitesidir ve genellikle kWh cinsinden belirtilir.⁴ Üreticiler bazen brüt (toplam) ve net (kullanılabilir) kapasite değerlerini ayrı ayrı verebilirler. Şarj süresi ve menzil hesaplamalarında genellikle net (kullanılabilir) kapasite değeri daha doğru sonuçlar verir.¹
  • Tüketilen Enerji (kWh): Şarj maliyetini belirleyen ana unsur, bataryaya eklenen enerji miktarı değil, şarj işlemi sırasında şebekeden çekilen toplam enerji miktarıdır.³ Çünkü şarj sırasında bir miktar enerji kaybı yaşanır (bu konuya ileride değineceğiz).

• Kilowatt (kW): Gücün Ölçüsü

  Kilowatt (kW) ise gücün, yani enerjinin aktarım hızının ölçü birimidir.1 Analojiyle açıklamak gerekirse, kWh depodaki yakıt miktarıysa, kW yakıt pompasının yakıtı ne kadar hızlı doldurduğudur.

  • Şarj Cihazı Gücü (kW): Ev tipi şarj üniteleri (wallbox) veya halka açık şarj istasyonları gibi şarj cihazlarının gücü kW cinsinden ifade edilir. Bu değer, şarj cihazının araca ne kadar hızlı enerji aktarabileceğini gösterir.¹ Daha yüksek kW değeri genellikle daha hızlı şarj anlamına gelir.
  • Aracın Kabul Ettiği Güç (kW): Ancak dikkat edilmesi gereken çok önemli bir nokta vardır: Gerçekleşen şarj hızı, her zaman şarj cihazının sağlayabildiği maksimum güç ile aracın kabul edebileceği maksimum güçten düşük olanı ile sınırlıdır.¹ Araçların hem AC (alternatif akım) hem de DC (doğru akım) şarj için farklı kabul limitleri bulunur.

• Şarj Durumu (SoC – State of Charge): Bataryanın Doluluk Oranı

  SoC, bataryanın mevcut doluluk seviyesini yüzde (%) cinsinden ifade eden bir terimdir.7 Geleneksel araçlardaki yakıt göstergesine benzetilebilir. Şarj hesaplamalarında kritik bir rol oynar; çünkü hem ne kadar enerji (kWh) eklenmesi gerektiğini belirler hem de şarj hızının doluluk seviyesine göre değişmesine neden olur (bu konuya Bölüm 4’te değineceğiz).2

• Temel Formüller (Basitleştirilmiş Bakış)

  Bu temel birimleri anladıktan sonra, en basit şarj hesaplama formüllerine göz atabiliriz:

  • Süre Hesaplama: Şarj Süresi (saat) ≈ Eklenmesi Gereken Enerji (kWh) / Şarj Gücü (kW).⁴ Ancak unutmayın, bu formül verimlilik kayıpları ve şarj hızının değişkenliğini (şarj eğrisi) hesaba katmaz.
  • Maliyet Hesaplama: Şarj Maliyeti (TL) ≈ Şebekeden Çekilen Toplam Enerji (kWh) * Elektrik Birim Fiyatı (TL/kWh).³ Bu formülün doğruluğu ise çekilen enerjinin (kayıplar dahil) doğru hesaplanmasına ve geçerli elektrik tarifesinin kullanılmasına bağlıdır.

Bu temel kavramları ve özellikle kW (güç/hız) ile kWh (enerji/miktar) arasındaki farkı net bir şekilde anlamak, elektrikli araç sahiplerinin en sık düştüğü kafa karışıklıklarından birini ortadan kaldırır.¹ Şarj cihazlarındaki yüksek kW değerlerinin her zaman o hızda şarj anlamına gelmediğini veya batarya kapasitesi (kWh) ile şarj gücünün (kW) farklı şeyler olduğunu bilmek, beklentileri doğru yönetmenin ve hesaplamaları doğru yapmanın ilk adımıdır. kWh’nin ne için ödeme yapıldığı, kW’nin ise onu ne kadar hızlı alabildiğiniz olduğunu kavramak, zaman, maliyet ve enerji arasındaki ilişkiyi netleştirir.

Bölüm 2: Şarj Süresini Hesaplamak: Basit Bölmeden Daha Fazlası

Elektrikli aracınızın şarj süresini tahmin etmek için kullanılan temel formül (Eklenmesi Gereken Enerji (kWh) / Şarj Gücü (kW)) iyi bir başlangıç noktası olsa da, gerçek dünya koşullarında bu süre birçok farklı faktörün etkileşimiyle belirlenir. Bu bölümde, şarj süresini etkileyen ana unsurları ve pratik hesaplama örneklerini inceleyeceğiz.

• Etkileyen Ana Faktörler:

  • Batarya Kapasitesi (kWh) ve Hedeflenen Şarj Aralığı (% SoC):

    Şarj süresini belirleyen ilk etken, bataryaya ne kadar enerji eklenmesi gerektiğidir. Bu miktar, aracın kullanılabilir batarya kapasitesine ve şarja başlama (% SoC başlangıç) ile bitirme (% SoC hedef) seviyelerine bağlıdır.1 Örneğin, 88.5 kWh net batarya kapasitesine sahip bir aracı (Togg T10X Uzun Menzil gibi 8) %20’den %90’a şarj etmek istediğinizde, bataryaya eklenmesi gereken enerji miktarı 88.5 kWh * (%90 – %20) = 61.95 kWh olacaktır.

  • Şarj Cihazı Tipi ve Gücü (kW):

    Kullanılan şarj cihazının türü ve gücü, şarj hızını doğrudan etkiler:

    • AC Şarj (Ev/İş Yeri/Halka Açık – Seviye 1/2): Alternatif akım (AC) ile şarj, enerjinin şebekeden alınıp aracın kendi üzerindeki dahili şarj cihazı (On-Board Charger – OBC) tarafından DC’ye dönüştürülerek bataryaya aktarılması prensibine dayanır.⁵ Yaygın AC şarj güçleri şunlardır:
      
      • Ev prizi (Seviye 1): Genellikle ~2.3 kW güç sunar ve en yavaş şarj yöntemidir.³
      • Wallbox / Halka Açık AC (Seviye 2): 3.7 kW, 7.4 kW, 11 kW veya 22 kW gibi daha yüksek güçler sunabilir.⁵ Şarj süresi genellikle saatlerle ifade edilir.⁵
    • DC Hızlı Şarj (Halka Açık – Seviye 3): Doğru akım (DC) hızlı şarj istasyonları, enerjiyi doğrudan DC olarak bataryaya iletir ve aracın OBC’sini bypass eder.⁶ Bu sayede çok daha yüksek güç seviyelerine (örn. 50 kW, 150 kW, 180 kW, 350 kW ve üzeri) ulaşılabilir.¹⁴ Şarj süreleri dakikalarla ölçülür ve genellikle %20’den %80’e dolum süresi olarak belirtilir.¹³
    • Soket Tipleri: Türkiye ve Avrupa’da AC şarj için genellikle Tip 2 (Mennekes), DC hızlı şarj için ise CCS (Combo 2) soket tipi standart olarak kullanılır.¹⁴

  • Aracın Dahili Şarj Cihazı (OBC) Limiti (AC için):

    AC şarj söz konusu olduğunda en kritik ve sıkça gözden kaçırılan nokta budur: Gerçekleşen şarj hızı, AC şarj istasyonunun gücü ne kadar yüksek olursa olsun, aracın OBC kapasitesi ile sınırlıdır.4 Örneğin, aracınızın OBC’si maksimum 11 kW gücü kabul edebiliyorsa, onu 22 kW gücündeki bir AC istasyona bağlasanız bile şarj hızınız 11 kW’ı geçmeyecektir.4 Bu durum, özellikle halka açık AC istasyonlarda beklentilerin doğru yönetilmesi açısından önemlidir. Yüksek güçlü bir AC istasyona ödeme yaparken aracınızın limitleri nedeniyle daha yavaş şarj alıyor olabilirsiniz.

  • Aracın Maksimum DC Şarj Hızı Limiti:

    Benzer şekilde, her aracın kabul edebileceği maksimum bir DC şarj gücü limiti vardır.1 Bu limit, DC şarj istasyonunun sunabileceği güçten daha düşük olabilir. Örneğin, maksimum 100 kW DC şarj kabul edebilen bir araç, 350 kW gücündeki bir istasyonda da en fazla 100 kW ile şarj olacaktır (şarj eğrisinin izin verdiği ölçüde).

• Örnek Hesaplamalar (Basitleştirilmiş):

  Aşağıdaki hesaplamalar, verimlilik kayıpları ve şarj eğrisi etkileri göz ardı edilerek temel formülle yapılmıştır (bu faktörler Bölüm 4’te ele alınacaktır):

  • Senaryo 1: Evde Prizden Şarj (AC – Düşük Güç): 60 kWh batarya, %20 -> %80 şarj hedefi (eklenecek enerji: 60 kWh * 0.60 = 36 kWh). Ev prizi gücü ~2.3 kW. Süre ≈ 36 kWh / 2.3 kW ≈ 15.7 saat.⁴
  • Senaryo 2: Evde/İş Yerinde Wallbox (AC – Orta Güç): 60 kWh batarya, %20 -> %80 (36 kWh eklenecek). 11 kW Wallbox ve arabanın OBC’si de 11 kW. Süre ≈ 36 kWh / 11 kW ≈ 3.3 saat.⁴
  • Senaryo 3: Halka Açık AC (OBC Limiti Etkisi): 60 kWh batarya, %20 -> %80 (36 kWh eklenecek). 22 kW gücünde halka açık AC istasyon, ancak aracın OBC limiti 11 kW. Süre ≈ 36 kWh / 11 kW (OBC limiti belirleyici) ≈ 3.3 saat.⁴
  • Senaryo 4: DC Hızlı Şarj (Araç Limiti Etkisi): 60 kWh batarya, %20 -> %80 (36 kWh eklenecek). 150 kW gücünde DC istasyon, ancak aracın maksimum DC kabul hızı 120 kW. İdeal durumda (şarj eğrisi hariç) süre ≈ 36 kWh / 120 kW (araç limiti belirleyici) = 0.3 saat (18 dakika). Gerçekçi Not: Pratikte şarj eğrisi ve verimlilik kayıpları nedeniyle bu süre biraz daha uzun, örneğin 20-25 dakika olabilir.⁸

Bu örnekler, şarj süresinin sadece şarj cihazının gücüne değil, aynı zamanda aracın kendi limitlerine (özellikle AC şarjda OBC kapasitesi) de ne kadar bağlı olduğunu göstermektedir. Bu limitleri bilmek, şarj süreleri hakkında gerçekçi beklentilere sahip olmak ve doğru şarj yöntemini seçmek için kritik öneme sahiptir.

Bölüm 3: Şarj Maliyetini Hesaplamak: Elektrik Faturanızı Anlamak

Elektrikli araç kullanmanın en cazip yönlerinden biri potansiyel yakıt tasarrufu olsa da, şarj maliyetini doğru hesaplamak bazen kafa karıştırıcı olabilir. Temel formül basit görünse de (Tüketilen Enerji * Birim Fiyat), özellikle Türkiye’deki değişken elektrik tarifeleri nedeniyle “birim fiyat” kısmı büyük farklılıklar gösterebilir. Bu bölümde, maliyet hesaplamasının temellerini ve Türkiye’deki güncel tarife yapılarını inceleyeceğiz.

• Temel Maliyet Hesaplaması:

  Şarj maliyetinin temel formülü şudur:

  Maliyet (TL) = Şebekeden Çekilen Toplam Enerji (kWh) * Elektrik Birim Fiyatı (TL/kWh).3

  Burada dikkat edilmesi gereken en kritik nokta, hesaplamada kullanılan kWh değerinin, aracın bataryasına eklenen net enerji değil, şarj işlemi sırasında şebekeden çekilen toplam enerji olması gerektiğidir. Çünkü Bölüm 4’te detaylandıracağımız verimlilik kayıpları nedeniyle şebekeden çekilen enerji, bataryaya ulaşan enerjiden her zaman daha fazladır. Pratik bir yaklaşım olarak, bataryaya eklenmesi hedeflenen enerji miktarını tahmini bir verimlilik oranına bölerek (örneğin AC şarj için %90, DC şarj için %95 gibi ⁸) şebekeden çekilecek yaklaşık kWh miktarını bulabilirsiniz. Örneğin, bataryaya 36 kWh eklemek için AC şarjda yaklaşık 36 / 0.90 = 40 kWh enerji çekmek gerekebilir. Maliyet hesabı bu 40 kWh üzerinden yapılmalıdır.

• Türkiye Elektrik Tarifelerine Derinlemesine Bakış (EPDK – Nisan 2025 Verileriyle)

  Türkiye’de elektrik fiyatları, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından belirlenir ve nerede (ev, iş yeri, halka açık istasyon) ve ne zaman şarj ettiğinize bağlı olarak önemli ölçüde değişir.3 Bu nedenle doğru tarifeyi bilmek, maliyet hesaplaması için hayati önem taşır. Aşağıda Nisan 2025 dönemi için öngörülen (ve EPDK tarafından ilan edilen güncel rakamlarla teyit edilmesi gereken) tarife yapıları ve birim fiyatlar verilmiştir:

  • Mesken (Ev) Tarifeleri:

    • Kademeli Sistem: Ev aboneleri için genellikle kademeli bir tarife uygulanır. Aylık toplam elektrik tüketimi belirli bir sınırı (örneğin, günlük 8 kWh veya aylık yaklaşık 240 kWh ³) aşana kadar daha düşük bir birim fiyat, bu sınırı aştıktan sonra ise daha yüksek bir birim fiyat geçerli olur. Elektrikli araç şarjı, aylık tüketimi kolaylıkla bu sınırın üzerine çıkarabilir.
    • Tek Zamanlı Fiyatlar (Nisan 2025 Tahmini – Vergiler Dahil):
      
      • Düşük Kademe (<240 kWh/ay): ~2.07 TL/kWh.²²
      • Yüksek Kademe (>240 kWh/ay): ~3.11 TL/kWh.²²

  • Ticarethane (İş Yeri) Tarifeleri:

    • Kademeli Sistem: İş yerleri için de benzer bir kademeli yapı bulunur (örneğin, 900 kWh/ay sınırı ²⁰), ancak birim fiyatlar mesken tarifelerine göre daha yüksektir. Aracını iş yerinde şarj edenler için bu tarife geçerlidir.
    • Tek Zamanlı Fiyatlar (Nisan 2025 Tahmini – Vergiler Dahil):
      
      • Düşük Kademe (<900 kWh/ay): ~4.78 TL/kWh.²²
      • Yüksek Kademe (>900 kWh/ay): ~5.54 TL/kWh.²²

  • Üç Zamanlı Tarifeler (Ev/İş Yeri):

    • Konsept: Bu tarife türünde, gün 3 farklı zaman dilimine ayrılır ve her dilim için farklı birim fiyat uygulanır: Gündüz (06:00-17:00), Puant (17:00-22:00 – en pahalı zaman dilimi) ve Gece (22:00-06:00 – en ucuz zaman dilimi).²¹ Bu tarifeyi seçen aboneler, tüketimlerini daha ucuz saatlere kaydırarak tasarruf edebilirler.
    • Mesken Fiyatları (Nisan 2025 Tahmini – Vergiler Dahil Yaklaşık):
      
      • Gündüz (T1): ~3.15 TL/kWh.²²
      • Puant (T2): ~4.62 TL/kWh.²²
      • Gece (T3): ~1.97 TL/kWh.²²
    • Avantaj: Elektrikli araçları özellikle gece saatlerinde şarj etmek, üç zamanlı tarife ile maliyeti önemli ölçüde düşürme potansiyeli sunar.

  • Halka Açık Şarj İstasyonu Fiyatları (Operatöre Göre Değişir):

    Halka açık istasyonların fiyatları, işletmeci firmaya, istasyonun gücüne ve konumuna göre değişiklik gösterir. Bunlar genellikle ev tarifelerinden çok daha yüksektir.

    • AC Şarj: Ortalama birim fiyat ~6.29 TL/kWh civarında olabilir, ancak operatöre göre değişir.³
    • DC Hızlı Şarj: Güç seviyesine göre fiyatlandırma farklılaşır. Örneğin:
      
      • <180 kW arası DC: ~7.45 TL/kWh ile ~10.99 TL/kWh arasında değişebilir.³
      • ≥180 kW DC: ~7.99 TL/kWh ile ~12.99 TL/kWh veya daha yüksek olabilir.³
    • Ek Ücretler: Bazı operatörler, kWh başına ücrete ek olarak dakika bazlı kullanım ücreti, seans başlatma ücreti veya abonelik ücreti gibi ek maliyetler uygulayabilir.² Bu nedenle istasyonu kullanmadan önce fiyatlandırma detaylarını kontrol etmek önemlidir.

  • Yeşil Tarife: Tamamen yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektriği kullanmak isteyen aboneler için sunulan, genellikle standart tarifelerden daha yüksek fiyatlı bir seçenektir.²⁸

• Anahtar Tablo: Türkiye Güncel Elektrik Şarj Maliyetleri Karşılaştırması (Nisan 2025 Tahmini – Vergiler Dahil)

  Aşağıdaki tablo, farklı şarj senaryoları için tahmini birim fiyatları (TL/kWh) karşılaştırmaktadır. Bu tablo, maliyet farklarını net bir şekilde görmenizi sağlar:

*Not: Fiyatlar Nisan 2025 tahminleridir ve güncel EPDK duyuruları ile operatör fiyat listelerinden teyit edilmelidir.*

• Maliyet Hesaplama Örnekleri:

  Yukarıdaki tablo ve verimlilik kaybı (%10 AC, %5 DC varsayımıyla bataryaya 36 kWh eklemek için şebekeden ~40 kWh AC veya ~37.9 kWh DC çekildiği varsayılarak) dikkate alınarak farklı senaryolar için maliyetleri hesaplayalım:

  • Senaryo 1: Evde Gece Şarjı (En Ucuz): ~40 kWh enerji çekildi. Üç zamanlı tarife, gece fiyatı (~1.97 TL/kWh). Maliyet = 40 kWh * 1.97 TL/kWh ≈ 78.8 TL.²²
  • Senaryo 2: Evde Gündüz Şarjı (Yüksek Kademe): ~40 kWh enerji çekildi. Tek zamanlı tarife, aylık tüketim 240 kWh’ı aştı, yüksek kademe fiyatı (~3.11 TL/kWh). Maliyet = 40 kWh * 3.11 TL/kWh ≈ 124.4 TL.²²
  • Senaryo 3: Halka Açık AC Şarj: ~40 kWh enerji çekildi. Ortalama AC fiyatı (~6.29 TL/kWh). Maliyet = 40 kWh * 6.29 TL/kWh ≈ 251.6 TL.³
  • Senaryo 4: Halka Açık DC Hızlı Şarj: ~37.9 kWh enerji çekildi. Orta seviye DC fiyatı (~10.99 TL/kWh). Maliyet = 37.9 kWh * 10.99 TL/kWh ≈ 416.5 TL.¹⁶

Bu örnekler ve tablo, evde şarj etmenin, özellikle de üç zamanlı tarifenin gece dilimini kullanmanın, halka açık şarj istasyonlarına (özellikle DC hızlı şarj) kıyasla ne kadar büyük bir maliyet avantajı sunduğunu açıkça göstermektedir. Halka açık DC hızlı şarjın maliyeti, evde gece şarjının maliyetinin 5-6 katına kadar çıkabilmektedir. Bu durum, ev tipi şarj ünitesi kurulumunun ekonomik cazibesini artırmakta ve kullanıcıları gece şarjı gibi maliyet optimizasyonu stratejilerine yöneltmektedir. Halka açık şarj altyapısının kurulum ve işletme maliyetlerinin yanı sıra operatörlerin kâr marjları da bu yüksek fiyatlarda etkili olmaktadır.³

Bölüm 4: Gizli Faktörler: Verimlilik Kayıpları ve Şarj Eğrisi

Basit formüllerle yapılan süre ve maliyet hesaplamaları kullanışlı bir başlangıç noktası sunsa da, gerçek dünya sonuçlarını önemli ölçüde etkileyen iki temel faktör daha vardır: şebekeden çekilen enerjinin tamamının bataryaya ulaşmaması (verimlilik kayıpları) ve şarj hızının sabit kalmaması (şarj eğrisi). Bu “gizli” faktörleri anlamak, beklentileri doğru yönetmek ve daha isabetli tahminler yapmak için kritik öneme sahiptir.

• Şarj Verimliliği Kayıpları:

  • Açıklama: Elektrik enerjisi şebekeden alınıp aracın bataryasına aktarılırken, bu sürecin çeşitli aşamalarında enerjinin bir kısmı ısıya dönüşerek kaybolur.³⁰ Bunu, içinden su geçerken bir miktar sızdıran bir boruya benzetebiliriz; boruya giren suyun tamamı hedefe ulaşmaz. Benzer şekilde, şarj için ödediğiniz enerjinin tamamı aracınızın bataryasında depolanmaz.
  • Oran: Bu kayıpların oranı, kullanılan şarj yöntemine ve diğer faktörlere bağlı olarak genellikle %10 ile %25 arasında değişir.³⁰ Bu, elektrik faturanıza yansıyan kWh tüketiminin, aracınızın göstergesinde gördüğünüz veya bataryanıza eklenen kWh miktarından daha yüksek olacağı anlamına gelir.
  • Kayıp Kaynakları:
    
    • Yerleşik Şarj Cihazı (OBC – AC Şarjda): AC şarj sırasında, şebekeden gelen alternatif akımı bataryanın kabul edebileceği doğru akıma dönüştüren OBC, bu işlem sırasında ısı üretir ve enerji kaybeder. OBC’lerin verimliliği genellikle %75 ila %95 arasındadır, yani %5 ila %25’lik bir kayıp potansiyeli vardır.³⁰ Özellikle düşük akımla şarj ederken verimliliğin daha da düşebileceği belirtilmektedir.³⁰
    • Şarj Kablosu: Elektrik akımı kablodan geçerken, kablonun iç direnci nedeniyle bir miktar enerji ısı olarak kaybolur. Kablo ne kadar uzun ve ince olursa, direnç ve dolayısıyla kayıp o kadar artar.³⁰
    • Batarya: Enerjinin batarya hücrelerinde kimyasal enerjiye dönüştürülmesi ve hücrelerin iç direnci de ısı kayıplarına neden olur. Modern araçlardaki termal yönetim sistemleri, batarya sıcaklığını optimize ederek bu kayıpları azaltmaya çalışır.³⁰
    • Diğer Faktörler: Şarj istasyonunun kendi içindeki elektronik bileşenler, soğutma fanları gibi yardımcı sistemler ve ortam sıcaklığına bağlı olarak bataryayı ısıtmak veya soğutmak için harcanan ek enerji de toplam kayıplara katkıda bulunur.¹
  • Süre ve Maliyete Etkisi: Verimlilik kayıpları, hedeflenen enerji miktarını bataryaya aktarmak için şebekeden daha fazla enerji çekilmesi gerektiği anlamına gelir. Bu durum hem şarj süresini (aynı gücü daha uzun süre çekmek gerekebilir) hem de maliyeti (daha fazla kWh için ödeme yapılır) artırır.
  • AC vs. DC Kayıpları: DC hızlı şarj, enerjiyi doğrudan bataryaya ilettiği ve OBC’yi atladığı için genellikle AC şarja göre daha verimlidir. DC şarjda kayıplar %5-10 civarında olabilirken, AC şarjda OBC dönüşümü nedeniyle kayıplar %10-25 aralığına çıkabilir.³⁰ Online hesaplayıcılarda da bu fark bazen %95 (DC) ve %90 (AC) verimlilik varsayımlarıyla yansıtılır.⁸ Ancak, DC şarjda kullanılan çok yüksek akımlar nedeniyle kablo ve bataryada oluşan ısı kayıplarının da dikkate alınması gerekir.³⁰

• Şarj Eğrisi (Charging Curve):

  • Açıklama: Özellikle DC hızlı şarj sırasında, şarj hızının (kW cinsinden) şarj süresince sabit kalmadığı gözlemlenir. Batarya doluluk oranı arttıkça, şarj hızı genellikle kademeli olarak azalır. Bu değişimi gösteren grafiğe “şarj eğrisi” denir.⁶ Bunu, bir bardağı doldurmaya benzetebiliriz; başlangıçta suyu hızla dökebilirken, bardak dolmaya yaklaştıkça taşmayı önlemek için akış hızını yavaşlatırız.
  • SoC’nin Şarj Hızına Etkisi:
    
    • Başlangıç (Düşük SoC): Batarya nispeten boşken (örneğin %0-%50 veya %0-%60 aralığında), şarj sistemi genellikle aracın ve istasyonun izin verdiği en yüksek hızda enerji aktarır.¹
    • Orta Seviye (Orta SoC): Şarj hızı bir süre yüksek kalabilir ancak genellikle belirli bir doluluk seviyesinden sonra (modele göre değişir) yavaşlamaya başlar.
    • Son Kısım (Yüksek SoC, örn. %80+): Batarya dolmaya yaklaştıkça (%80 ve üzeri gibi), şarj hızı belirgin bir şekilde düşer.⁶ Bunun temel nedenleri, batarya hücrelerini aşırı ısınma ve yüksek voltajdan korumak, hücreler arasındaki dengeyi sağlamak ve batarya ömrünü uzatmaktır.
  • Toplam Süre Hesaplamalarına Etkisi: Şarj eğrisinin bu yapısı nedeniyle, bataryayı %0’dan %80’e şarj etmek için geçen süre ile %80’den %100’e şarj etmek için geçen süre orantılı değildir. Son %20’lik dilimi doldurmak, ilk %80’lik dilimi doldurmak kadar veya hatta daha uzun sürebilir.⁸ Bu yüzden, basit süre hesaplamaları (kWh / sabit kW) özellikle tam şarja (%100) ulaşmayı hedeflerken yanıltıcı olabilir. Bazı online hesaplayıcılar, bu eğriyi basitleştirilmiş bir şekilde (örneğin %80’den sonra hızı yarıya düşürerek) hesaba katmaya çalışır.⁸
  • Pratik Çıkarım: Şarj eğrisi, özellikle zamanın kısıtlı olduğu halka açık DC hızlı şarj istasyonlarında, şarjı %80 civarında sonlandırmanın neden genellikle en verimli strateji olduğunu açıklar. Bu seviyeden sonra şarj hızı önemli ölçüde düştüğü için, kazanılan ek menzile karşılık bekleme süresi çok uzayabilir.³³

Verimlilik kayıpları ve şarj eğrisi, üreticilerin veya şarj operatörlerinin reklamlarında belirtilen “ideal” şarj süreleri ve maliyetleri ile kullanıcıların gerçek dünyada deneyimledikleri arasındaki farkın temel nedenleridir. Bu iki faktörün farkında olmak, kullanıcıların beklentilerini daha gerçekçi bir zemine oturtmalarına, şarj sürelerindeki ve maliyetlerindeki değişkenlikleri anlamalarına ve şarj stratejilerini (örneğin, ne zaman ve ne kadar şarj edeceklerini) daha bilinçli bir şekilde optimize etmelerine olanak tanır.

Bölüm 5: Diğer Pratik Hususlar

Şarj süresi ve maliyetini etkileyen temel faktörlerin yanı sıra, hesaplamaları daha da karmaşıklaştırabilen ancak göz ardı edilmemesi gereken bazı pratik çevresel ve durumsal etkenler de bulunmaktadır. Bu bölümde, sıcaklık, şebeke durumu ve batarya sağlığı gibi faktörlerin şarj sürecine etkilerini ele alacağız.

• Sıcaklık Etkileri:

  • Genel Etki: Elektrikli araçlarda yaygın olarak kullanılan Lityum-iyon (Li-ion) bataryalar, kimyasal yapıları gereği belirli bir sıcaklık aralığında en verimli şekilde çalışır ve şarj olur. Bu optimum aralık genellikle 20°C ile 45°C arası olarak kabul edilir.⁶ Bu aralığın dışındaki aşırı sıcak veya aşırı soğuk hava koşulları, batarya performansını, şarj hızını ve verimliliğini olumsuz etkileyebilir.⁶
  • Soğuk Hava: Düşük sıcaklıklar, batarya içindeki kimyasal reaksiyonları yavaşlatır ve iç direnci artırır. Bunun sonucunda:
    
    • Şarj hızı, özellikle DC hızlı şarjda belirgin şekilde düşebilir.⁶
    • Aracın menzili azalabilir, çünkü hem bataryanın enerji verme kapasitesi düşer hem de kabin ısıtması için daha fazla enerji harcanır.³²
    • Rejeneratif frenleme (frenleme sırasında enerji geri kazanımı) performansı sınırlanabilir.
    • Araç, bataryayı optimum şarj sıcaklığına getirmek için şarj öncesinde veya sırasında ek enerji harcayarak ısıtma sistemini çalıştırabilir.³⁰ Bu da toplam enerji tüketimini ve maliyeti artırır.
  • Sıcak Hava: Yüksek sıcaklıklar da batarya için risk oluşturur:
    
    • Bataryanın aşırı ısınmasına neden olabilir. Araçtaki termal yönetim sistemi, bataryayı ideal sıcaklık aralığında tutmak için soğutma sistemini (örneğin klima veya sıvı soğutma) devreye sokar, bu da ek enerji tüketimi anlamına gelir.³⁰
    • Aşırı ısınmayı önlemek amacıyla, özellikle DC hızlı şarj sırasında, araç veya şarj istasyonu tarafından şarj hızı kasıtlı olarak düşürülebilir.⁶
    • Bataryanın uzun süre yüksek sıcaklıklara maruz kalması, kalıcı kapasite kaybına (degradasyon) yol açarak batarya ömrünü kısaltabilir.³²
  • Pratik İpuçları: Hava koşullarının olumsuz etkilerini azaltmak için, mümkünse aracı aşırı sıcak veya soğuktan korunaklı (örneğin kapalı garaj) bir yerde park etmek ve şarj etmek önerilir.³² Bazı araçlarda bulunan batarya ön koşullandırma (pre-conditioning) özelliği, şarja başlamadan önce bataryayı optimum sıcaklığa getirerek şarj hızını iyileştirebilir.

• Şebeke Yükü ve Paylaşılan Güç:

  • Yerel Şebeke Yoğunluğu: Şarj istasyonunun bağlı olduğu yerel elektrik şebekesinin anlık durumu da şarj hızını etkileyebilir. Özellikle elektrik talebinin yüksek olduğu saatlerde (pik saatler) veya istasyonun bağlı olduğu transformatörün kapasitesi sınırlıysa, şarj istasyonu vaat ettiği maksimum gücü sağlayamayabilir.¹ Örneğin, bir alışveriş merkezindeki şarj istasyonları, özellikle öğle veya akşam yemeği saatlerinde diğer işletmelerin de yoğun enerji tüketimi nedeniyle beklenen performansı gösteremeyebilir.¹
  • Paylaşılan Güç: Bazı halka açık şarj istasyonlarında, birden fazla şarj soketi tek bir güç kaynağını paylaşır. Eğer istasyondaki diğer soketler de kullanılıyorsa, toplam güç kapasitesi araçlar arasında bölüştürülür ve her bir araca düşen şarj gücü azalır.¹ Örneğin, 180 kW toplam güce sahip bir istasyonda aynı anda iki araç şarj oluyorsa, her araç en fazla 90 kW güç alabilir (araçların kabul limitleri dahilinde).¹
  • Etkisi: Hem şebeke yoğunluğu hem de gücün paylaşılması, şarj hızının beklenenden daha düşük olmasına ve dolayısıyla şarj süresinin uzamasına neden olabilir.

• Batarya Sağlığı (SoH – State of Health):

  • Açıklama: Tüm şarj edilebilir bataryalar gibi, elektrikli araç bataryaları da zamanla ve kullanıldıkça yıpranır. Bu yıpranma, bataryanın maksimum enerji depolama kapasitesinin azalması (menzil kaybı) ve potansiyel olarak şarj/deşarj performansının düşmesi şeklinde kendini gösterir. Bataryanın mevcut durumunu, orijinal (yeni) durumuna kıyasla yüzde (%) olarak ifade eden değere Batarya Sağlığı (State of Health – SoH) denir.¹²
  • Hesaplamalara Etkisi: SoH değeri düşmüş bir batarya, yeni durumuna göre daha az enerji depolar. Bu, tam şarjla gidilebilecek mesafenin (menzilin) kısalması anlamına gelir. Ayrıca, bataryanın iç direnci artabilir ve bu durum şarj kabul hızını etkileyerek şarj süresini uzatabilir veya şarj eğrisinin şeklini değiştirebilir. Özellikle ikinci el bir elektrikli araç alırken, bataryanın SoH değerini kontrol etmek kritik önem taşır, çünkü bu değer aracın kalan ömrü ve performansı hakkında önemli bir göstergedir.⁴⁶
  • SoH’yi Etkileyen Faktörler: Batarya sağlığını etkileyen başlıca faktörler şunlardır:
    
    • Yaş (Takvim Ömrü): Batarya, kullanılmasa bile zamanla kimyasal olarak bozulur.³⁶
    • Şarj Döngüsü Sayısı: Bataryanın kaç kez şarj ve deşarj edildiği.⁴⁷
    • Şarj Alışkanlıkları: Bataryayı sürekli %100’e kadar doldurmak veya %0’a kadar boşaltmak yerine, genellikle %20-%80 aralığında tutmak SoH’yi korumaya yardımcı olur.³³
    • Sıcaklık: Bataryanın sık sık aşırı sıcaklıklara maruz kalması (hem kullanım hem de park sırasında).³⁸
    • Şarj Hızı: Sürekli olarak yüksek güçlü DC hızlı şarj kullanmak, batarya üzerinde daha fazla stres yaratarak yıpranmayı hızlandırabilir. Mümkün olduğunda daha yavaş AC şarjı tercih etmek genellikle batarya ömrü için daha iyidir.³⁰ Ancak bazı çalışmalar, modern batarya yönetim sistemleri sayesinde bu etkinin eskiye göre daha az olduğunu göstermektedir.⁷

Elektrikli araç şarjı, sadece aracı bir prize takmaktan ibaret değildir. Çevresel koşullar (sıcaklık), elektrik altyapısının durumu (şebeke yükü) ve bataryanın kendi içsel durumu (SoH) gibi faktörler, şarj sürecinin dinamiklerini sürekli olarak etkiler. Bu faktörlerin farkında olmak, şarj süreleri ve maliyetlerindeki olası değişkenliklerin nedenlerini anlamayı sağlar ve kullanıcıların daha gerçekçi planlar yapmasına yardımcı olur (örneğin, kışın şarjın daha uzun sürebileceğini veya yoğun saatlerde halka açık istasyonların daha yavaş olabileceğini öngörmek gibi).

Bölüm 6: Doğru Hesaplamalar İçin Araçlar ve İpuçları

Elektrikli araç şarj sürelerini ve maliyetlerini etkileyen bunca faktör varken, her seferinde kesin ve mükemmel bir ön hesaplama yapmak zorlayıcı olabilir. Ancak, mevcut araçları kullanarak ve bazı pratik ipuçlarını uygulayarak, şarj süreçlerinizi daha iyi planlamak ve optimize etmek mümkündür.

• Online Hesaplama Araçları:

  Türkiye’de hizmet veren bazı şarj operatörleri (örneğin Estasyon 5) ve elektrikli araçlarla ilgili web siteleri (örneğin Volti 8, Beefull 48, Eraltek 10), kullanıcıların şarj süresini ve bazen de maliyetini tahmin etmelerine yardımcı olan online hesaplama araçları sunmaktadır. Ayrıca Kia 49 veya Lexus 9 gibi bazı araç üreticilerinin web sitelerinde de benzer araçlar bulunabilir.

  Bu araçlar genellikle kullanıcıdan şu bilgileri girmesini ister:

  • Araç Marka ve Modeli (veya doğrudan batarya kapasitesi)

  • Mevcut Şarj Durumu (% SoC başlangıç)

  • Hedeflenen Şarj Durumu (% SoC hedef)

  • Kullanılacak Şarj Cihazının Gücü (kW) (AC veya DC seçimiyle birlikte)

  • Avantajları: Bu araçlar, özellikle yeni kullanıcılar için karmaşık hesaplamaları basitleştirir. Kullanımı kolaydır ve bazıları şarj eğrisi (%80’den sonra yavaşlama gibi ⁸) veya ortalama verimlilik kayıpları gibi faktörleri basitleştirilmiş modellerle hesaba katmaya çalışır.

  • Sınırlamaları: Genellikle ideal veya ortalama koşulları varsayarlar. Ortam sıcaklığı, anlık şebeke yükü veya batarya sağlığı (SoH) gibi dinamik ve değișken faktörleri tam olarak yansıtamazlar. Ayrıca, kullanılan elektrik tarifesi verileri her zaman en güncel olmayabilir veya tüm tarife seçeneklerini (örn. üç zamanlı) içermeyebilir. Bu nedenle, bu araçların verdiği sonuçlar iyi birer tahmin olsa da kesin değerler olarak kabul edilmemelidir.

• Gerçek Dünya Tahminleri İçin İpuçları:

  Online araçların ötesinde, kendi hesaplamalarınızın doğruluğunu artırmak ve şarjınızı daha iyi yönetmek için şu ipuçlarını uygulayabilirsiniz:

  • Kendi Aracınızı Tanıyın: Aracınızın teknik özelliklerini iyi öğrenin: Kullanılabilir (net) batarya kapasitesi (kWh), AC şarj için dahili şarj cihazının (OBC) maksimum kabul gücü (kW) ve DC hızlı şarj için maksimum kabul gücü (kW). Bu bilgiler genellikle aracın kullanım kılavuzunda veya üretici web sitesinde bulunur.
  • Verimlilik Payı Ekleyin: Basit formüllerle (kWh/kW) süre veya maliyet hesaplarken, verimlilik kayıplarını göz ardı etmeyin. Şebekeden çekilecek tahmini enerji miktarını bulmak için, bataryaya eklemek istediğiniz enerji miktarını tahmini bir verimlilik oranına bölün (örn. AC için 0.85-0.90, DC için 0.90-0.95). Maliyet hesabını bu (daha yüksek olan) kWh değeri üzerinden yapın.²
  • Şarj Eğrisini Göz Önünde Bulundurun: Özellikle DC hızlı şarj kullanıyorsanız, şarj hızının %80 doluluk seviyesinden sonra önemli ölçüde düşeceğini unutmayın. Eğer aceleniz varsa veya istasyonda sıra varsa, şarjı %80 civarında sonlandırmak genellikle daha mantıklıdır. Tam şarj hedefliyorsanız, son %20’lik kısmın beklenenden uzun süreceğini hesaba katın.⁸
  • Doğru Tarifeyi Kullanın: Maliyet hesaplaması yaparken mutlaka doğru elektrik birim fiyatını kullanın. Evde şarj ediyorsanız, hangi tarife türünde olduğunuzu (tek zamanlı, üç zamanlı) ve aylık tüketiminize göre hangi kademede (düşük/yüksek) bulunduğunuzu bilin. Üç zamanlı tarifedeyseniz, şarj ettiğiniz saat diliminin (gündüz/puant/gece) fiyatını kullanın. Halka açık bir istasyon kullanıyorsanız, yola çıkmadan veya şarja başlamadan önce ilgili operatörün mobil uygulaması veya web sitesi üzerinden güncel kWh fiyatını ve olası ek ücretleri (dakika, seans vb.) kontrol edin.
  • Sıcaklığı Dikkate Alın: Aşırı soğuk (<5°C) veya aşırı sıcak (>35°C) hava koşullarında şarjın normalden daha yavaş olabileceğini veya bataryayı ısıtma/soğutma nedeniyle ek enerji tüketilebileceğini aklınızda bulundurun. Bu durum hem süreyi hem de maliyeti etkileyebilir.
  • Gözlemleyin ve Not Alın: En doğru tahminler genellikle kişisel deneyimlerden gelir. Farklı koşullarda (evde AC, halka açık AC/DC, farklı sıcaklıklar, farklı doluluk seviyeleri) yaptığınız şarj seanslarını takip edin. Akıllı bir ev şarj üniteniz veya aracınızın/şarj operatörünün mobil uygulaması varsa, şarjın ne kadar sürdüğünü ve şebekeden tam olarak kaç kWh enerji çekildiğini not alın. Zamanla, kendi aracınız ve kullanım alışkanlıklarınız için tipik süreleri ve maliyetleri daha iyi anlayacaksınız.

Unutmayın ki amaç, her seferinde dakikası dakikasına veya kuruşu kuruşuna doğru bir tahmin yapmak değil, temel prensipleri anlayarak ve pratik yaklaşımlar kullanarak “yeterince iyi” tahminler yapabilmek ve şarj stratejinizi buna göre ayarlamaktır. Çok fazla değişken faktör nedeniyle her şarj seansı biraz farklılık gösterebilir. Bu nedenle, mükemmeliyetçilik yerine pratikliğe odaklanmak ve kendi deneyimlerinizden öğrenmek en iyi yaklaşımdır.

Sonuç

Elektrikli araç şarj sürelerini ve maliyetlerini hesaplamak, ilk bakışta göründüğünden daha karmaşık bir süreçtir. Basit formüller bir başlangıç noktası sunsa da, gerçek dünya sonuçları; aracın batarya kapasitesi (kWh), kullanılan şarj cihazının türü ve gücü (kW), aracın kendi AC (OBC) ve DC şarj limitleri, başlangıç ve hedef şarj durumu (% SoC), Türkiye’ye özgü kademeli ve zaman dilimli elektrik tarifeleri, şarj sırasındaki verimlilik kayıpları, batarya doldukça şarj hızının azalması (şarj eğrisi), ortam sıcaklığı, anlık şebeke durumu ve bataryanın zamanla değişen sağlık durumu (SoH) gibi birçok faktörün etkileşimiyle şekillenir.

Bu faktörlerin her birini anlamak, elektrikli araç sahipleri için büyük bir pratik değere sahiptir. Bu bilgi sayesinde:

• Şarj süreleri daha gerçekçi bir şekilde tahmin edilebilir, böylece günlük planlamalar daha doğru yapılabilir.
• Şarj maliyetleri etkin bir şekilde yönetilebilir. Özellikle evde şarj imkanı olanlar için doğru tarife seçimi (tek zamanlı/üç zamanlı) ve şarj zamanlaması (özellikle gece tarifesi) ile önemli ölçüde tasarruf sağlanabilir. Halka açık istasyonların maliyetleri ve ek ücretleri hakkında bilinçli olmak, bütçeyi kontrol altında tutmaya yardımcı olur.
• Aracın ve bataryanın sağlığını korumak için daha bilinçli kararlar alınabilir (örneğin, aşırı sıcak/soğuktan kaçınma, sık sık DC hızlı şarj yerine AC şarjı tercih etme, %20-80 aralığında şarj etme gibi).

Sonuç olarak, elektrikli araç şarj hesaplamalarının inceliklerini kavramak, sadece rakamları anlamak değil, aynı zamanda aracınızla ve çevresiyle olan etkileşimi daha iyi yönetmektir. Bu rehberde edindiğiniz bilgileri kullanarak, kendi şarj alışkanlıklarınızı gözlemleyerek ve bilinçli tercihler yaparak elektrikli aracınızın sunduğu teknolojik ve ekonomik avantajların keyfini tam anlamıyla çıkarabilirsiniz. Gelecekte yaygınlaşması beklenen akıllı şarj yönetimi ve Araçtan Şebekeye (V2G) teknolojileri ⁴¹ ile bu hesaplamalar ve optimizasyonlar daha da sofistike hale gelecektir, ancak temel prensipler geçerliliğini koruyacaktır.

Kaynaklar

Bu blog yazısının hazırlanmasında aşağıdaki kaynaklardan yararlanılmıştır:

1. ⁴ beefull.com – Elektrikli Araçlar İçin Şarj Dolum Süresi Hesaplama
2. ² voltify.com.tr – Elektrikli Araç Şarj Ücreti Nedir? Nasıl Hesaplanır?
3. ⁵ estasyon.com.tr – Tarifeler
4. ³ voltify.com.tr – Elektrikli Araçların Enerji Tüketimi Ne Kadar?
5. ¹ ev-bee.com – Elektrikli Araçların Şarj Sürelerini Etkileyen Faktörler
6. ⁶ sigortaladim.com – Elektrikli Araçların Şarj Olma Hızını Neler Etkiler?
7. ¹³ sahibinden.com – Elektrikli Araçlarda Hızlı Şarj Nedir? AC Şarj ve DC Şarj Farkları Nelerdir?
8. ¹⁴ wallboxtr.com – Elektrikli Araç Ev Şarj Konnektörü Türleri
9. ¹² solaravm.com – Elektrikli Araçlarda AC ve DC Şarjın 7 Farkı
10. ³⁰ eraltek.com.tr – Elektrikli Arabalarda Şarj Kayıpları: Enerji Nereye Gidiyor?
11. ³¹ wallboxcu.com – Elektrikli Araç Şarjı Esnasında Enerji Kaybı Enerji Nereye Gidiyor?
12. ²³ encazip.com – Elektrik Fiyatları (Nisan 2025)
13. ²² sbsolar.com.tr – 1 kW Kaç TL? 240 kWh Elektrik Ne Kadar? (Nisan 2025)
14. ²⁵ encazip.com – Üç Zamanlı Elektrik Tarifesi (Nisan 2025)
15. ³² ev.hedeffilo.com – Hava Durumunun Elektrikli Araç Şarjına Etkisi Nedir?
16. ³⁷ watmobilite.com – DC Hızlı Şarjın Elektrikli Araç Bataryanız Üzerindeki Etkisi Nedir?
17. ¹² dergipark.org.tr – Batarya Sağlık Durumu (SOH)
18. ⁴ beefull.com – Şarj Süresi Hesaplama Formülü ve Örnekleri
19. ³⁰ eraltek.com.tr – Şarj Kayıpları Nedenleri ve AC/DC Farkı
20. ⁷ eversarj.com – Elektrikli Araç Şarj Eğrisi (Charging Curve) Nedir?